Toen we enige tijd geleden een blog schreven over het plagiaatschandaal van Sonja Bakker, hadden we niet kunnen voorzien dat er een tweede blog zou komen. Het kan verkeren. De diëtiste wordt namelijk weer beschuldigd van plagiaat en er zou inmiddels zelfs al aangifte zijn gedaan. In deze blog gaan we wat dieper in op de juridische kant van het verhaal. Wat is plagiaat? Is er sprake van een “copycat”? Hoe ontstaat auteursrecht?
Oops I did it again…?
Voordat we dieper ingaan op de juridische aspecten van het nieuwe Sonja Bakker-debacle, zetten we eerst toch nog even uiteen wat er nou precies aan de hand is.
Sonja Bakker, beter bekend als dé dieetgoeroe van Nederland, werd vorig jaar al beschuldigd van het stelen van recepten voor haar eigen boeken. Nu is ze weer in opspraak gekomen door een vermeende plagiaat-kwestie. Ze wordt in Veronica Superguide namelijk door de Foodsisters beschuldigd van het delen van hun foto’s en teksten. Deze foto’s en teksten (zoals recepten) zouden door Bakker worden gebruikt in haar betaalde online-afslankprogramma.
Een duidelijk voorbeeld van plagiaat, toch?
Plagiaat bestaat niet
Het woord plagiaat is geen juridische term. Nergens in de Nederlandse Auteurswet komt het woord voor en het is dus enigszins gissen wat men er precies mee bedoelt. Het is in ieder geval duidelijk dat plagiaat vrijwel altijd ziet op een inbreuk op auteursrecht. Iemand die plagiaat pleegt, maakt het werk van een ander openbaar, maar pretendeert dat het zijn of haar eigen werk is. Daarmee maakt de “plagiaatpleger” inbreuk op het auteursrecht van de maker van het werk. Wanneer er sprake is van een inbreuk, is niet altijd even makkelijk vast te stellen. Als uitgangspunt geldt dat alleen de auteursrechthebbende zijn werk (zoals een afbeelding, recept, etc.) mag verveelvoudigen of openbaar maken. Derden moeten dus altijd om toestemming vragen, als ze iets met het werk willen doen. Dit uitgangspunt kent natuurlijk weer een aantal uitzonderingen. Zo mag je zonder toestemming een quote gebruiken, als je de bron maar correct vermeldt.
Wanneer is er sprake van plagiaat?
Er is pas sprake van een auteursrechtinbreuk (i.e. plagiaat) wanneer iemand een werk openbaar heeft gemaakt of verveelvoudigt zonder toestemming van de maker. Voorbeeld: je downloadt een plaatje van het internet en gebruikt deze vervolgens op je nieuwe bedrijfswebsite zonder dat je even de fotograaf om toestemming hebt gevraagd.
Je mag het werk van een ander trouwens ook niet verveelvoudigen in gewijzigde vorm. Door een tekst te vertalen, ontkom je bijvoorbeeld niet aan de regels van het auteursrecht.
Goed, er is natuurlijk wel pas sprake van plagiaat als twee werken te veel op elkaar lijken. Ofwel: jouw concurrent heeft zich net iets te veel laten inspireren door jouw werk. Hoewel je niet hoeft aan te tonen dat er daadwerkelijk sprake is van een kopie, moet je wel kunnen laten zien dat de werken zoveel op elkaar lijken dat er sprake is van een auteursrechtinbreuk.
In andere woorden: “lijkt het te veel op elkaar?”
Ontstaan auteursrecht
Even voor de duidelijkheid: er kan natuurlijk slechts sprake zijn van een inbreuk, als het werk beschermd wordt door het auteursrecht. Het auteursrecht rust in principe op elk werk van letterkunde, wetenschap of kunst. Het is dus noodzakelijk dat er sprake is van een ‘werk’ in de zin van de Auteurswet. Denk daarbij aan teksten, foto’s, toneelstukken, muziekwerken, beeldhouwwerken, films maar ook een recept kan een werk zijn en dus auteursrechtelijke bescherming toekomen.
Er is wel even een grote maar: een werk wordt namelijk slechts beschermd door het auteursrecht als er een bepaalde mate van creativiteit aanwezig is die bescherming verdient. Het criterium om te bepalen of er voldoende creativiteit is, wordt in de Nederlands wet omschreven als het “eigen, oorspronkelijk karakter en het persoonlijk stempel van de maker”. Dat is natuurlijk best een mond vol. Wat betekent dit eigenlijk? Kort samengevat: je mag het werk niet zelf al geleend hebben en je moet wel natuurlijk een aantal creatieve keuzes hebben gemaakt. De Foodsisters zullen dus moeten kunnen aantonen dat er creatieve keuzes zijn gemaakt bij de creatie van hun recepten en foto’s.
Alhoewel dit een vrij lage drempel is en al heel snel wordt aangenomen dat een werk auteursrechtelijke bescherming verdient, is het wel een drempel waar je overheen moet. Dit lukt niet altijd. Op een simpele ingrediëntenlijst zal bijvoorbeeld geen auteursrecht rusten. Als de Foodsisters echter op een creatieve manier uitleggen hoe je de ingrediënten moet gebruiken, kan de tekst wel degelijk auteursrecht genieten.
Plagiaat door Bakker
Als de recepten en foto’s van de Foodsisters auteursrechtelijke bescherming toekomen, had Sonja Bakker niet zonder toestemming van de Foodsisters deze mogen overnemen. Dat Bakker misschien een aantal aanpassingen heeft doorgevoerd in de teksten, maakt dit niet anders. Tenzij de aanpassingen echt dusdanig zijn, dat ze hierdoor een nieuw werk tot stand heeft gebracht. Maar is het origineel van de Foodsisters nog te herkennen? Dan is er alsnog sprake van een inbreuk op auteursrecht.
Het lijkt misschien zo onschuldig, het overnemen van een recept of een foto, maar dat is het absoluut niet. Sonja Bakker is eigenlijk hét bewijs hoe een vrij simpele plagiaatrel een zorgvuldig opgebouwde reputatie kan vernietigen.
Vragen over plagiaat? Neem gerust contact met ons op.
