Als industrieel ontwerper (en freelancer in hart en nieren) heb je voor jouw opdrachtgever een koffiezetapparaat ontworpen. Het koffiezetapparaat zal door jouw opdrachtgever op grote schaal worden geproduceerd en verkocht. In jouw ontwerp heb je enkele bijzondere creatieve keuzes gemaakt en je bent dan ook trots op het eindresultaat. Op het moment dat je het met jouw opdrachtgever over het auteursrecht wilt gaan hebben (een afkoopsom leek je eigenlijk wel iets), laat deze je weten al het auteursrecht te hebben en zeker niet van plan te zijn om jou nog een aanvullende vergoeding hiervoor te betalen. De opdrachtgever geeft aan het koffiezetapparaat namelijk al als model te hebben gedeponeerd en zo ook het auteursrecht te hebben verkregen. Jij hebt echter ooit iets gelezen over het auteursrecht in freelance-situaties, en kan je nog goed herinneren dat het auteursrecht in beginsel gewoon bij de maker blijft (het feit dat de opdrachtgever ‘bepaalt en betaalt’ is hierbij niet van belang). In deze blog leggen we je uit waarom een industrieel ontwerper toch net wat meer moet letten op de bescherming van zijn of haar auteursrecht, en jouw opdrachtgever wel eens gelijk kan hebben wanneer deze aangeeft “eigenaar” te zijn van het auteursrecht.
De bescherming van industriële vormgeving
Industrial design (i.e. industriële vormgeving, werken van toegepaste kunst) betreft producten die een gebruiksfunctie hebben (gebruiksvoorwerpen) en op grote schaal geproduceerd worden. Hieronder vallen geen producten die slechts een decoratieve functie hebben, zoals een schilderij of een beeldhouwwerk. Voorgaande betekent natuurlijk niet dat een industrial designer nooit enige creatieve keuze maakt in zijn of haar ontwerp. Industrial design wordt dan ook vaak door het auteursrecht beschermd. Enigszins verwarrend is het feit dat een ontwerp soms zowel door het auteursrecht als het modelrecht kan worden beschermd (het merkenrecht laten we even achterwege). Dit betekent dat zowel de Nederlandse Auteurswet als het modelrecht (i.e. de Gemeenschapsmodellen Verordening en het Benelux Verdrag voor de intellectuele Eigendom (BVIE)) van toepassing kunnen zijn. Dit leidt af en toe tot een samenloop van regels, en als die regels ook nog eens met elkaar conflicteren kan dat tot onduidelijkheden leiden.
Zo rust het auteursrecht in principe gewoon bij de designer (en dus niet bij de opdrachtgever), terwijl het BVIE (artikel 3.8, lid 2) over het modelrecht eigenlijk het tegenovergestelde zegt:
Indien een tekening of model op bestelling is ontworpen, wordt, behoudens andersluidend beding, degene die de bestelling heeft gedaan als ontwerper beschouwd, mits de bestelling is gedaan met het oog op een gebruik in handel of nijverheid van het voortbrengsel waarin de tekening of het model is belichaamd.;
Jouw opdrachtgever (“degene die de bestelling heeft gedaan”) heeft dus het modelrecht op het door jou ontworpen koffiezetapparaat. Dat leidt natuurlijk een beetje tot een gekke situatie: jij hebt als ontwerper het auteursrecht, maar de opdrachtgever het modelrecht. De wetgever heeft dit opgelost via artikel 3.29 BVIE:
Wanneer een tekening of model onder de omstandigheden als bedoeld in artikel 3.8 werd ontworpen, komt het auteursrecht inzake bedoelde tekening of model toe aan degene die overeenkomstig het in dat artikel bepaalde als de ontwerper wordt beschouwd.
Op het moment dat jij als industrieel ontwerper dus iets ontwerpt op bestelling (artikel 3.8 lid 2) wordt de opdrachtgever als ontwerper beschouwd en komen ook de auteursrechten op het model (artikel 3.29) toe aan jouw opdrachtgever.
Let wel, het moet echt gaan om industrial design. In andere woorden: slechts “wanneer er een standaardmodel wordt ontworpen met het oog op de vervaardiging daarvan op industriële schaal in het bedrijf van de opdrachtgever” zijn de artikelen van toepassing. Indien je bijvoorbeeld een huisstijl ontwerpt voor het nieuwe bedrijf van jouw opdrachtgever, is er hoogstwaarschijnlijk geen sprake van industrial design en zijn de artikelen 3.8, lid 2 en 3.29 BVIE dan ook niet van toepassing.
Industrial design & het opdrachtgeversauteursrecht
Auteursrecht op een werk ontstaat, zoals gezegd, automatisch (registratie is dus ook niet nodig) en komt toe aan de maker van het werk. Als industrial designer heb je in beginsel dus gewoon het auteursrecht op jouw ontwerp. Op het moment echter dat jij iets hebt ontworpen (zoals een koffiezetapparaat) op bestelling en met het oog op gebruik in handel en nijverheid (industrial design), is jouw opdrachtgever de gelukkige rechthebbende. Het desbetreffende auteursrecht op het design komt dan automatisch toe aan jouw opdrachtgever. Jouw opdrachtgever heeft dan ook een erg sterke positie. Dit is voor jou als industrial designer uiteraard niet erg voordelig.
Sta je dan altijd met lege handen? Nee, niet als je van bovengenoemde regelgeving afwijkt bij overeenkomst! Zorg er dus altijd voor dat je expliciet afwijkt van het opdrachtgeversauteursrecht’ Dit is vooralsnog de enige manier om je als industrial designer echt goed te beschermen tegen de hierboven uiteengezette situatie.
Vragen over het opdrachtgeversauteursrecht? Stel ze aan onze juristen
Boek dan nu nog een adviesgesprek. Je krijgt daarmee 1 uur de tijd om, online of telefonisch, al jouw vragen, twijfels en opmerkingen met een jurist te delen. Wel zo fijn, die peace of mind.
