Stockfoto’s kunnen enorm handig zijn om je website, app of nieuwsbrief te voorzien van een bijpassende afbeelding. Je hebt immers niet altijd zin of tijd om zelf je camera erbij te moeten pakken. De stockfoto koop je via een stockfotosite, waarmee je alle rechten op de foto afkoopt. Toch? Niet altijd, want soms rust er – zelfs na aankoop – nog een portretrecht op de stockfoto. In deze blog wordt eerst uiteengezet wat het portretrecht inhoudt. Daarna wordt uitgelegd hoe je het beste kan omgaan met portretrechten op stockfoto’s.
Wat is een portret?
Een portret is niet beperkt tot slechts de afbeelding van een gezicht. Al in 1987 bepaalde de Hoge Raad dat ook een kenmerkende lichaamshouding een portret kan zijn. Zelfs een afbeelding of video van een lookalike kan in bepaalde gevallen aangemerkt worden als portret. Iemand hoeft dus niet per se zelf geportretteerd te zijn; een duidelijke verwijzing naar de betrokken persoon is al voldoende. Aan het begrip ‘portret’ wordt dus een ruime betekenis toegekend.
Wat is het portretrecht?
Het portretrecht geeft een persoon het recht zich te verzetten tegen het gebruik van zijn portret. Indien het portret niet in opdracht is gemaakt, moet de geportretteerde wel een redelijk belang hebben wat zich tegen openbaarmaking verzet. Dit belang kan zich voordoen op twee manieren. Vaak gaat het om een privacybelang van de geportretteerde. Daarnaast kan ook sprake zijn van een commercieel belang, ook wel ‘verzilverbare populariteit’ genoemd. Dit recht komt toe aan topsporters, artiesten en andere mensen met een publiek beroep en is gebaseerd op de gedachte dat zij mogen profiteren van hun bekendheid.
Portretrecht geschonden? Belangenafweging maken
Om te beoordelen of een portretrecht geschonden mag worden, moet uiteindelijk vrijwel altijd een belangenafweging worden gemaakt tussen verschillende grondrechten. Het redelijke belang van de geportretteerde dient te worden afgewogen tegen het belang van degene die het portret publiceert (uitingsvrijheid). De nieuwswaarde van een foto weegt al snel zwaarder dan het redelijke belang van de geportretteerde. Vrijheid van meningsuiting is immers enorm belangrijk in onze democratie. Anderzijds weegt een stiekem gemaakte foto zonder nieuwswaarde niet snel op tegen het redelijke belang van de geportretteerde. Het zal dus afhangen van de omstandigheden van het geval.
Portretrecht op stockfoto’s?
De meeste mensen zouden het wellicht niet gek vinden als er geen portretrechten zouden kunnen rusten op stockfoto’s. Stockfoto’s zijn immers juist bedoeld om veelvuldig gebruikt te worden door mensen die niet op de afbeelding te zien zijn. Niets is echter minder waar. Ook de afgebeelde mensen op stockfoto’s kunnen – in bepaalde situaties – bezwaar maken tegen het gebruik van hun portret.
Een voorbeeld van iemand die dit heeft gedaan, is Louis van Gaal. Toen een reclamebureau zijn stockfoto zonder zijn toestemming gebruikte voor een landelijke campagne in een tijdschrift, stapte Van Gaal naar de rechter. Hij beriep zich op zijn verzilverbare populariteit; Van Gaal had immers een vergoeding kunnen vragen voor het gebruik van zijn foto. Het reclamebureau verweerde zich door te stellen dat de foto was gekocht bij een betrouwbaar stockbureau en er ook keurig was betaald voor het gebruik ervan. Het bureau had echter niet stilgestaan bij het feit dat de gebruiksvergoeding voor de foto toekwam aan de fotograaf, en dus niet aan Van Gaal als geportretteerde. De rechter gaf Van Gaal daarom gelijk en veroordeelde het reclamebureau tot het betalen van een schadevergoeding van EUR 25.000. Dat de stockfoto was bijgesneden en Van Gaals gezicht niet te zien was, deed er niet toe. Hij was namelijk duidelijk te herkennen aan zijn lichaamshouding en andere karakteristieke trekken. Zoals al eerder is benadrukt, is dit voldoende voor het aanwezig zijn van een portret.
Voor menig ondernemer een uitspraak om te onthouden: het kopen van een stockfoto staat nog niet gelijk aan het vermijden van “portretrecht-problemen”. De aankoop van een stockfoto is namelijk nog geen garantie dat alles goed geregeld is. Met het kopen van de stockfoto is vaak alleen een gebruiksrecht (de licentie) afgekocht – en dus niet het recht van de geportretteerde.
Kortom: lees voordat je gebruik maakt van een stockfoto waar iemand herkenbaar op staat, eerst de licentie goed door. Wordt daarin niets gezegd over het portretrecht? Check dan of de fotograaf de portretrechten heeft afgekocht. Hiermee voorkom je portretrecht-problemen.
Auteur(s): Spaans&Spaans en Maaike Meeuwsen.
