Van sociale media tot je meest gebruikte zoekmachine: algoritmes zijn overal. Inmiddels zijn algoritmes een belangrijk onderdeel geworden van het online leven van mensen. Over heel het internet worden deze wiskundige instructies gebruikt om het gedrag van mensen beter te kunnen voorspellen en uit te zoeken hoe de interesse van de consument nog sneller gewekt kan worden. Dit roept natuurlijk wel wat vragen op voor juristen, want hoe zit het eigenlijk met de privacy van websitegebruikers? En wat te denken van ip-rechten? Word je als maker van een algoritme eigenlijk beschermd door het recht wanneer iemand anders gebruik maakt van het door jou ontworpen algoritme? En wat indien je gebruik maakt van een algoritme om een ander werk te maken? Is dit werk dan eigenlijk wel auteursrechtelijk beschermd? Kortom, genoeg vragen waar ict-juristen zich zoet mee kunnen houden.
Algoritmes: wat zijn ze?
Een algoritme is eigenlijk niets meer of minder dan een wiskundige reeks instructies om een bepaalde taak op een bepaalde manier uit te voeren. Maar wat doen algoritmes precies? De auteur Hannah Fry deelt de taken die algoritmes verrichten in haar boek ‘Algoritmes aan de Macht’ in vier categorieën in:
- Prioritering: het ordenen van een lijst. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Google die aan de hand van jouw zoekresultaten voorspelt naar welke pagina(s) jij op zoek bent.
- Classificatie: het uitzoeken van een categorie. Een voorbeeld hiervan vind je in de advertenties die je op sociale media ziet. Zie je veel advertenties van startersfuncties net na je afstuderen? Grote kans dat je in een bepaalde categorie bent ingedeeld door een algoritme.
- Associatie: het blootleggen van verbanden. Dit wordt bijvoorbeeld gebruikt in dating-apps om aanbevelingen te geven wanneer een algoritme verbanden ziet tussen de interesses die verschillende gebruikers met elkaar gemeen hebben.
- Filteren: het weghalen van informatie die onbelangrijk is. Een sprekend (no pun intended) voorbeeld hiervan zijn spraakherkenningsalgoritmes. Deze algoritmes filteren onnodige achtergrondgeluiden weg zodat jouw stem herkend en verstaan kan worden.
Auteursrecht op algoritmes
Volgens de Auteurswet rust auteursrecht op ‘werken van letterkunde, wetenschap of kunst’. In artikel 10 van de Auteurswet wordt benoemd dat ‘computerprogramma’s en voorbereidend materiaal’ binnen deze categorie vallen en dus werken zijn waar in beginsel auteursrecht op rust. Wel moet een computerprogramma nog voldoende origineel zijn om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen: ook een computerprogramma moet hiervoor een eigen, oorspronkelijk karakter bezitten en het persoonlijk stempel van de maker dragen.
Het voorgaande roept de vraag op: kan een algoritme als een computerprogramma worden aangemerkt? Alhoewel het woord algoritme allicht associaties oproept met een digitaal besturingssysteem, ligt dit toch net even wat anders. Zoals hierboven is beschreven, is een algoritme in de kern een reeks wiskundige instructies die gebruikt wordt om een bepaald doel te bereiken. Een algoritme is in feite de beschrijving van de oplossing van een bepaald probleem terwijl een computerprogramma moet worden gezien als de toepassing van deze beschrijving. Een algoritme kunnen we dan ook zien als een functionaliteit (een functioneel onderdeel) van het computerprogramma. Technische functionaliteiten zijn in de regel uitgesloten van auteursrechtelijke bescherming. In beginsel rust er dan ook geen auteursrecht op een algoritme an sich.
Auteursrecht op het werk van een algoritme zelf
Daarnaast bestaat er ook een mogelijkheid dat het algoritme zelf een werk produceert. Op het internet zijn inmiddels verscheidene voorbeelden te vinden van schilderijen en teksten die zijn gemaakt door – of met behulp van – een algoritme. Ook op de werken van een algoritme rust echter in beginsel geen auteursrecht. Een werk moet immers het persoonlijk stempel van de maker dragen om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen. Uit de rechtspraak komt naar voren dat hiervan sprake is als er sprake is van ‘scheppende menselijke arbeid’. In het geval dat een werk door een algoritme is gecreëerd, is hiervan in de regel geen sprake aangezien de creatieve keuzes die benodigd waren voor de totstandkoming van dat werk niet door een mens zijn gemaakt.
Het wordt allemaal nog wat ingewikkelder wanneer het algoritme veel input nodig heeft om tot een bepaald resultaat te komen. Het kan natuurlijk voorkomen dat een algoritme nog veel menselijke sturing nodig heeft om tot een bepaald eindresultaat te komen. In dat geval kan je beargumenteren dat er wel sprake is geweest van scheppende menselijke arbeid. Kortom: hoe meer menselijke sturing er nodig is voor een algoritme om een bepaald werk te maken, hoe groter de kans dat een rechter zal oordelen dat er wel auteursrechtelijke bescherming rust op een werk dat (mede) tot stand is gekomen door de toepassing van een algoritme.
Andere manieren voor juridische bescherming?
Het auteursrecht lijkt dus niet zoveel mogelijkheden te bieden wanneer het aankomt op de juridische bescherming voor het gebruik van een algoritme. Wel is het mogelijk dat een algoritme als bedrijfsgeheim kan worden aangemerkt middels de Wet bescherming bedrijfsgeheimen. Deze wet maakt het mogelijk om op te treden tegen derden die een bedrijfsgeheim openbaar hebben gemaakt. De wet definieert een bedrijfsgeheim als volgt:
- De informatie is geheim. Dit wil zeggen dat de informatie niet algemeen bekend of gemakkelijk toegankelijk is.
- De informatie heeft handelswaarde door de geheimhouding. Er moet dus sprake zijn van extra commerciële waarde doordat de informatie niet publiekelijk toegankelijk is.
- De informatie wordt geheim gehouden doordat er redelijke maatregelen zijn getroffen. Dit vereiste is iets lastiger. Bij dit vereiste kan je bijvoorbeeld denken aan het tekenen van een geheimhoudingsverklaring met degenen aan wie je het bedrijfsgeheim deelt en het nemen van (digitale) beveiligingsmaatregelen, zoals bijvoorbeeld het gebruik van encryptie.
Indien een algoritme aan al deze vereisten voldoet, kan het worden aangemerkt als bedrijfsgeheim en kun je optreden tegen onrechtmatig gebruik van het algoritme door een ander. Wanneer iemand dan gebruik maakt van het algoritme kan je een verbod tot gebruik of openbaarmaking en / of schadevergoeding vorderen. Let wel even op: de Wet bescherming bedrijfsgegevens beschermt alleen tegen het onrechtmatig verkrijgen, gebruiken en openbaar maken van bedrijfsgeheimen, niet tegen andere (rechtmatige) methoden om een bedrijfsgeheim te achterhalen (zoals bijvoorbeeld door middel van een eigen ontdekking of reverse engineering).
Auteur: Casper Heijnen
